Tytuł: "Jak zachować bioróżnorodnośc świata - banki genów"
Wykładowca: Prof. dr hab. Magdalena Fikus, emerytowany pracownik naukowy Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie, Rada Upowszechniania Nauki PAN w Warszawie
Prof. dr hab. Magdalena Fikus, biochemiczka, lata badań i zainteresowanie genetyką i biotechnologią. Wieloletnia pracownica PAN (Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie) , wykładała także w UMCS i na uczelniach warszawskich. Ostatnio cykl wykładów w UW, Międzyuczelniane studia Humanistyczne MISH, „DNA- kod życia”. Współtwórczyni pierwszego polskiego Festiwalu Nauki w Warszawie (14 edycji), oraz imprez towarzyszących (trzy Kawiarnie Naukowe ) i in. Członkini Rady Programowej Centrum Nauki Kopernik. Przewodnicząca Rady Upowszechniania Nauki PAN. Popularyzatorka nauki w prasie, radio i telewizji.Napisała dziesiątki popularyzatorskich artykułów, udzieliła dziennikarzom setek wywiadów, także w audycjach radiowych i telewizyjnych. Zainicjowała cykliczna 45. minutową audycję o problemach nauki w Radio TOK FM.Za swoją działalność popularyzatorską otrzymała m.in. nagrodę "Problemów" i "Kuriera Polskiego, nagrodę im. Hugona Steinhausa, nagrodę im. Bronisława Filipowicza, nagrodę Polskiego Towarzystwa Genetycznego, Nagrodę Prezesa PAN, Nagrodę Rektora UW, Nagrodę Miasta Stołecznego Warszawa. Laureatka tytułu „Fenomena Roku”, przyznanego przez Tygodnik Przekrój oraz tytułu „Popularyzatora Nauki” przyznanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji.
Życiorys:
Z wykształcenia biolog - realizowałam dość konsekwentnie dziś zalecane zmiany w aktywności zawodowej. Badałam kwasy nukleinowe i ich pochodne metodami fizykochemicznymi. Rozpoczęłam prace z zakresu inżynierii genetycznej mikroorganizmów. Zainteresowałam się właściwościami mechanicznymi komórek badanymi metodami elektroreologii. I kończyłam życie zawodowe całkowicie koncentrując się na popularyzacji wiedzy (Festiwale Nauki, Kawiarnie Naukowe, działalność w Internecie i innych, tradycyjnych mediach). Obecnie za najważniejsze uważam opracowanie systemu edukacji od najwcześniejszego dzieciństwa, dla człowieka, który żyć będzie w nowym, trudnym do przewidzenia świecie, otoczony nowymi, czasem bulwersującymi, tworami ludzkiej technologii. A może….z powrotem w jaskini i ogienku pod garnkiem z korzonkami…. I wtedy też DNA będzie nam towarzyszyć.
UWAGA!
Ponieważ Pani profesor Fikus jest osobą z grupy największego ryzyka zagrożenia zdrowia wirusem COVID-19, dlatego również w bieżącym roku Wykładowca i Organizatorzy zdecydowali się na przygotowanie wykładu "wirtualnego". Pani Profesor, we współpracy z pracownikami Centrum Nauki "Kopernik" w Warszawie i Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego, przygotowała wykład "multimedialny" z który będzie odtworzony w czasie Inauguracji Letnich Spotkań z Nauką w 2021 roku.
Tytuł: "Choroby neurodegeneracyjne - dlaczego są takie groźne i czy możliwe jest ich leczenie "
Choroby neurodegeneracyjne to schorzenia polegające na postępującej utracie funkcji komórek nerwowych, najczęściej związanej z ich obumieraniem. Według Światowej Organizacji Zdrowia, choroby te są czwartą co do częstości przyczyną zgonów ludzi. Niemniej, z powodu ich długotrwałego przebiegu i konieczności wieloletniej opieki nad pacjentami, przy braku zdolności do samodzielnego ich funkcjonowania, koszty zarówno społeczne jak i ekonomiczne tych chorób są ogromne. Liczba osób cierpiących na choroby neurodegeneracyjne rośnie i szacuje się, że będzie nadal rosnąć - szacuje się, że na samą chorobę Alzheimera w roku 2050 chorować będzie na świecie ponad 100 milionów osób (obecnie choruje około 45 milionów ludzi). Niestety, obecnie brak jest skutecznych leków na choroby neurodegeneracyjne. Dlaczego? Są tego trzy główne powody: (1) większość chorób neurodegeneracyjnych ma podłoże genetyczne, a leczenie chorób wrodzonych jest szczególnie trudne, gdyż defekt występuje w każdej komórce organizmu; (2) mózg jest najbardziej skomplikowanym funkcjonalnie organem; (3) występują duże trudności z dostarczeniem leku do mózgu. W wykładzie tym omówione zostaną podstawy chorób neurodegeneracyjnych z różnymi przykładami oraz omówione zostaną potencjalne metody leczenia, nad którymi pracują laboratoria na całym świecie.
Wykładowca:Prof. dr hab. Grzegorz Węgrzyn, Wydział Biologi, Katedra Biologii Molekularnej Uniwersytetu Gdańskiego
Prof. dr hab. Grzegorz Węgrzyn w 1987 roku ukończył Wydział Biologii, Geografii i Oceanologii Uniwersytetu Gdańskiego, w 1991 r. doktoryzował się na tymże Wydziale. W 1996 roku habilitował się w zakresie biologii a w 1998 uzyskał tytuł profesora nauk biologicznych.
Od 1996 kieruje Katedrą Biologii Molekularnej. Ponadto w latach 1993–1996 pełnił funkcję prodziekana Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. W latach 2002–2008 był dziekanem Wydziału Biologii, Geografii i Oceanologii, a w latach 2008–2016 prorektorem Uniwersytetu Gdańskiego ds. Nauki.
Od 2010 roku - członek korespondent Polskiej Akademii Nauk. Od 2011 jest Przewodniczącym Komitetu Mikrobiologii PAN. Od 2019 - Przewodniczący Rady Doskonałości Naukowej.
Profesor zajmuje się biologią molekularną, chorobami genetycznymi, biochipami DNA oraz bakteriami. Opracował nową, a jednocześnie pierwszą skuteczną metodę leczenia choroby Sanfilippo (choroby genetycznej określanej też jako mukopolisacharydoza) pozwalającą na zatrzymanie wyniszczających procesów choroby. W uznaniu tych badań został laureatem konkursu "Gdynia bez barier". Ponadto laureat wielu nagród naukowych, w tym czterokrotnie nagrody Polskiego Towarzystwa Biochemicznego im. J.K. Parnasa, nagrody Ministra Edukacji Narodowej oraz nagrody Prezesa Rady Ministrów, nagrody Polskiego Towarzystwa Genetycznego, Nagrody Naukowej miasta Gdańska im. J. Heweliusza i innych.
Odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej i Złotym Krzyżem Zasługi.
-
Tytuł: "Dlaczego Wszechświat się rozszerza?"
Obserwacje odległych galaktyk mówią wyraźnie: wszyscy od nas uciekają. I to prędko. Dlaczego tak się dzieje? Może po prostu nie chcą być w pobliżu nas... a może takie są prawa fizyki i nie mają innego wyjścia? Na wykładzie postaram się przybliżyć zjawisko rozszerzania się Wszechświata, co dokładnie to znaczy, skąd wiemy, że tak się dzieje i jak rozumiemy jego przyczyny oraz konsekwencje.
Wykładowca: Dr Andrzej Hryczuk, Narodowe Centrum Badań Jądrowych
Dr Andrzej Hryczuk - fizyk teoretyk zajmujący się pograniczem fizyki cząstek elementarnych
i astrofizyki. Studia ukończył na Wydziale Fizyki na Uniwersytecie
Warszawskim. W 2012 roku obronił pracę doktorską dotyczącą
supersymetrycznych modeli ciemnej materii w instytucie studiów
zaawansowanych SISSA w Trieście we Włoszech. Pracował na Wydziale
Fizyki Uniwersytetu Technicznego w Monachium oraz na Uniwersytecie w
Oslo. Obecnie adiunkt w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Warszawie.
Prowadzi badania nad pochodzeniem i własnościami ciemnej materii oraz
jej znaczeniem dla zrozumienia oddziaływań pomiędzy cząstkami z
których my jesteśmy zbudowani. W międzyczasie lubi czytać, słuchać
i opowiadać o nauce.
Tytuł: "Ci wspaniali wikingowie w swych pancernych Volvo... Obraz Szwecji i jej mieszkańców w polskich mediach w latach 1945-1989"
Cytat pochodzi z artykułu Pawła Kwiatkowskiego opublikowanego przez tygodnik „Perspektywy” w maju 1975 roku. Wskazuje na uproszczony i schematyczny obraz Szwecji i jej mieszkańców obecny w polskich mediach, a w szczególności polskiej prasie po II wojnie światowej. Nadal obecne były stereotypy, które utrwaliły się z okresie międzywojennym. Polacy pamiętali szwedzkie zapałki i elektryfikację warszawskiego węzła kolejowego oraz aparaty telefoniczne Ericssona. Po wojnie doceniano pomoc szwedzkich organizacji charytatywnych, które przybyły z pomocą zrujnowanej Polsce.
Polska prasa interesowała się krajami zachodnimi a północy sąsiad był swego rodzaju pomostem, gdyż neutralność Szwecji i deklaracje współpracy płynące od polityków tego kraju powodowały, że wzbudzała zaufanie a jednocześnie model socjaldemokratycznego państwa opiekuńczego, który konsekwentnie wprowadzano w Szwecji powodowały, że nie traktowano tego państwa jak wroga z za żelaznej kurtyny. W 1954 roku pisano w prasie, że Szwecja staje się państwem otwartym na dialog i współpracę z państwami socjalistycznymi a rząd szwedzki popiera politykę pokojowego współistnienia. Kontakty ze Szwecją stały się wzorcowym przykładem tego, że państwa o innych ustrojach społeczno-gospodarczych mogą owocnie współpracować.
Szwecja była też wygodnym państwem, którym posługiwano się aby krytycznie odnieść się do wewnętrznych problemów – w 1947 roku pojawiły się doniesienia informujące o pierwszych przejawach kryzysu, który dotknął gospodarkę szwedzką. Była to ważna informacja dla społeczeństwa polskiego, że bogaci Szwedzi też mają problemy i ich również dotknęły rozmaite ograniczenia. Pokazywano też różnice chwaląc rozwiązania polskie. Jacek Frühling pisał w „Dzienniku Polskim” o wielości towarów w sklepach, sielankowości życia codziennego ale zauważył, że : „Człowiek z Polski /.../ nie potrafi się tutaj zaaklimatyzować /.../ Po prostu unerwienie nasze jest inne” . niewątpliwie obraz Szwecji i Szwedów był bogaty i zróżnicowany o czym świadczą tytuły niektórych artykułów prasowych w1958 pisano „Wolna miłość wódka, narkotyki i nuda („Tygodnik Zachodni”), w 1961roku: „Blaski i cienie życia ułatwionego” (Janusz Zabłocki, „Tygodnik Powszechny”), w 1975 roku: „Kraj bogaty, dobrze urządzony („Tygodnik Demokratyczny”), a w 1974 roku: „Seks , porno i miłość („Przemiany”).
Jak każdy stereotyp, również ten związany z wizerunkiem Szwecji w polskich mediach mówi więcej o tych, którzy go wytworzyli, niż o samym obiekcie.
Wykładowca: Prof. UG dr hab. Arnold Kłonczyński, Wydział Historyczny Uniwersytetu Gdańskiego
Prof. UG dr hab. Arnold Kłonczyński - historyk, skandynawista, od 2001 roku pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się historią Skandynawii w XX wieku, stosunkami polsko – skandynawskimi, dziejami Polaków w Szwecji oraz zagadnieniami współczesnej dydaktyki historii. Autor ponad 60 publikacji naukowych, w tym monografii: Stosunki polsko – szwedzkie 1945 – 1956 (Gdańsk 2007); My w Szwecji nie porastamy mchem…Polacy w Szwecji w latach 1945-1980 (Gdańsk 2012) i redaktor kilku prac zbiorowych, w tym dotyczących historii Uniwersytetu Gdańskiego. Członek Instytut Bałtyckiego oraz Instytutu Polsko – Skandynawskiego w Kopenhadze. W latach 2012-2016 prodziekan Wydziału Historycznego, od 2016 roku prorektor Uniwersytetu Gdańskiego ds. studenckich i od 2020 r. ds. studenckich i jakości kształcenia.
Tytuł: "Czy da się wyceniać przyrodę tak jak sztukę ?"
Od ponad 20 lat waloryzacja - wycena wartości przyrodniczych staje się coraz ważniejszym narzędziem dla zarządzania zasobami żywymi i ochrony Przyrody. Pojęcie "dóbr i usług ekosystemu" weszło już do słownika ekonomistów (przykładem tego jest handel emisjami CO2). Takie podejście ma jednak wiele słabych stron. Przedstawię alternatywną wizję, wyceny przyrody wg takich kryteriów jakie stosuje się do sztuki - opartych na emocjach a nie cenie marketingowej.
Wykładowca: Prof. dr hab. Marcin Węsławski , Instytut Oceanologii PAN w Sopocie
Prof. dr hab. Marcin Węsławski - absolwent pierwszego rocznika oceanografii na Uniwersytecie Gdańskim, terenowy ekolog morski, specjalizujący się w różnorodności biologicznej i jej związków z klimatem.
Spędził ponad 50 miesięcy na wyprawach morskich i polarnych do Arktyki - od Kanadu, przez Grenlandię, Svalbard i Ziemię Franciszka Józefa.
Od 2018 roku dyrektor Instytutu Oceanologii PAN w Sopocie, a od 2022 roku lider wielkiego europejskiego programu badań bioróżnorodności mórz Europy - MARBEFES.
Tytuł: "20 lat minęło... Letnie Spotkania z Nauką w świecie nauk biologicznych
20-lecie Letnich Spotkań z Nauką to dobra okazja do podsumowań, do spojrzenia wstecz na 20 minionych lat i przyjrzenia się najważniejszym wydarzeniom i osiągnięciom nauk biologicznych poprzez pryzmat przyznawanych dorocznie Nagród Nobla. Nauki biologiczne są szczególnym przypadkiem – nie mają własnej kategorii Nagród Nobla, a jednak w minionym dwudziestoleciu to właśnie biolodzy dominowali wśród laureatów Nagród z chemii, czy fizjologii i medycyny, czasami pojawiając się również wśród laureatów z fizyki. W tej wędrówce przez najnowszą historię nauk biologicznych przyjrzymy się zarówno najważniejszym osiągnięciom naukowym, jak również rozwojowi technik, które te osiągnięcia umożliwiły bądź też stanowią podwaliny do przyszłych odkryć naukowych. Ramy wykładu pozwolą, oczywiście, spojrzeć jedynie na wybrane przykłady, najczęściej dotyczące gwałtownie rozwijającej się molekularnej biologii komórki..
Wykładowca: Prof. dr hab. Przemysław Wojtaszek, Zakład Biologii Molekularnej i Komórkowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Prorektor ds. Projektów Badawczych i Doktorantów w kadencji 2020-2024; email: przemow@amu.edu.pl
Prof. dr hab. Przemysław Wojtaszek jest biologiem roślin, zajmuje się zagadnieniami z pogranicza biologii molekularnej i biologii komórki roślinnej. W centrum jego zainteresowań jest strukturalna i funkcjonalna integralność komórek roślin. Autor lub współautor ponad 300 artykułów i komunikatów naukowych. W 2020 roku znalazł się w gronie 2% autorów, których publikacje wywarły największy wpływ na rozwój współczesnej nauki w obszarze nauk o roślinach. Członek-założyciel, pierwszy (2001-2003) i aktualny (2021-2023) prezydent Polskiego Towarzystwa Biologii Eksperymentalnej Roślin, Członek Honorowy PTBER, Członek Honorowy Koła Naukowego Przyrodników UAM, członek Towarzystw: Biochemicznego, Biologii Komórki, i Botanicznego oraz The Biochemical Society i Society of Experimental Biology (Wlk. Brytania). Redaktor Naczelny Acta Physiologiae Plantarum oraz członek rad redakcyjnych BMC Plant Biology i Acta Societatis Botanicorum Poloniae. Członek Komitetu Biologii Molekularnej Komórki PAN. Pomysłodawca i koordynator krajowy Nocy Biologów. Prodziekan ds. nauki i współpracy międzynarodowej (2008-2016) i dziekan (2016-2020) Wydziału Biologii UAM. Od 2012 r. przewodniczy Konferencji Dziekanów Wydziałów Przyrodniczych Uniwersytetów Polskich. Członek Rady Dyrektorów European Plant Science Organization oraz grupy koordynatorów globalnych akcji Fascination of Plants Day. Laureat Nagrody Specjalnej za całokształt działalności popularyzatorskiej w konkursie Popularyzator Nauki 2015.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza jest trzecim pod względem wielkości uniwersytetem w Polsce. Utworzony został 7 maja 1919 r. Początkowo zwany Wszechnicą Piastowską, od 1920 r. Uniwersytetem Poznańskim, a od 1955 r. nosi imię Adama Mickiewicza. Początki Wydziału Biologii wiążą się ściśle z powstaniem Uniwersytetu, gdy wśród 21 katedr Wydziału Filozoficznego znalazły się Katedra Botaniki i Katedra Zoologii. W obecnej postaci Wydział Biologii powołano do życia w 1984 r. Do 2018 r. stanowił jeden z 15 wydziałów UAM – obecnie zachował swoją integralność i wraz z Wydziałem Nauk Geograficznych i Geologicznych stanowi Szkołę Nauk Przyrodniczych UAM. Misją Wydziału jest rozwijanie nauk o życiu oraz budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy poprzez edukację biologiczną. Poszukując odpowiedzi na pytanie “Czym jest Życie?”, badamy jego przejawy na wszystkich poziomach organizacji hierarchicznej, od cząsteczek po krajobrazy i problemy globalne. Zebraną wiedzę wykorzystujemy w zastosowaniach biotechnologicznych i w ochronie środowiska. Wydział aktywnie uczestniczy w kształceniu studentów na wszystkich poziomach edukacji akademickiej, do stopnia doktora nauk biologicznych. Będąc częścią naukowego Poznania, Wydział jest otwarty na potrzeby społeczne i upowszechnia świadomość problemów przyrodniczych, w tym biologicznych, wśród ludzi wszystkich grup wiekowych.
Tytuł: "Składowisko odpadów poflotacyjnych rudy miedzi Żelazny Most" - jedno z największych wyzwał geotechnicznych na świecie "
Obiekt Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych „Żelazny Most”, o którym będzie mowa w trakcie wykładu, jest jedną z najbardziej fascynujących, a zarazem wymagających budowli hydrotechnicznych nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Dodatkowo, jego rola dla polskiej gospodarki jest niezwykle ważna, gdyż w chwili obecnej jest on jedynym miejscem deponowania odpadów powstających w procesie pozyskiwania miedzi elektrolitycznej dla całego polskiego zagłębia miedziowego. Stąd jego bezpieczna rozbudowa i eksploatacja jest niezwykle istotna z punktu widzenia nieprzerwanej produkcji miedzi w Polsce. Olbrzymie rozmiary obiektu lokują go w czołówce największych tego typu budowli na świecie. Jednakże skala obiektu, sposób deponowania odpadów techniką na morko, a w szczególności niezwykle skomplikowana budowa geologiczna podłoża powodują, że jego bezpieczna eksploatacja i dalsza rozbudowa stanowią bardzo poważne wyzwanie geotechniczne wymagające zastosowania najnowocześniejszych technik i metod badawczych oraz wyrafinowanych narzędzi teoretycznych. W trakcie swojego wykładu postaram się przybliżyć problem wydobycia miedzi w Polsce, jej ważność w naszym codziennym życiu oraz zainteresować uczestników spotkania tą fascynująca budowlą ziemną oraz problemami, które są związane z ze składowaniem w niej odpadów wydobywczych powstałych w procesie produkcji miedzi, aby zapewnić ciągłość jej nieprzerwanej produkcji. Miedzi, która obok innych kopalin, stanowi nasze największe dobro narodowe.
Krótki film o Zbiorniku nakręcony przez radio Wrocław: wykładu:
https://www.youtube.com/watch?v=tv5oMXVGGUE
Wykładowca: Prof. dr hab. inż. Waldemar Świdziński, Instytut Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku
Prof. dr hab. inż. Waldemar Świdziński: Autor i współautor trzech książek oraz ponad 130 artykułów naukowych opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych oraz materiałach konferencyjnych, w tym kilkunastu w renomowanych czasopismach zagranicznych z dotyczących mechaniki zagęszczania i upłynniania gruntów, mechaniki gruntu zbrojonego, modelowania przepływu wody w gruncie, stateczności skarp i zboczy, elementowych badań laboratoryjnych i innych problemów z dziedziny geotechniki. Autor i współautor ponad 50 raportów naukowo-badawczych. Główne zainteresowania naukowe to empiryczne rozpoznawanie procesów fizycznych i mechanizmów zachodzących w gruncie zarówno w kontekście czysto poznawczym jak i w kontekście weryfikacji modeli teoretycznych, modelowanie numeryczne tych procesów. Kierownik lub główny wykonawca 10 projektów naukowo-badawczych lub badawczo-rozwojowych, w tym trzech projektów Unii Europejskiej. Autor ponad 30 recenzji artykułów naukowych, sześciu rozpraw doktorskich oraz kilku książek.
W ramach działalności inżynierskiej autor i współautor prawie 250 ekspertyz i opinii technicznych związanych z różnymi dziedzinami geotechniki, w tym ponad 100 dotyczących stateczności skarp, zboczy i klifów nadmorskich.
Od ponad 30 lat współpracujący z KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Autor i współautor kilkudziesięciu raportów w ramach prac badawczych związanych z bezpieczną eksploatacją i rozbudową OUOW Żelazny Most KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. będącego największym w Europie obiektem składowania odpadów poflotacyjnych. Obecnie członek Zespołu Ekspertów Międzynarodowych sprawujących funkcję doradczą dla OUOW Żelazny Most. Od 2016 roku przewodniczący Komitetu Technicznego składowiska odpadów wydobywczych w kopalni miedzi i molibdenu Sierra Gorda w Chile.
Od 2016 do chwili obecnej dyrektor Instytutu Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku
Tytuł:" Barczewko na Warmii - historia ogniem pisana, średniowieczne zaginione miasta i urbanizacja Puszczy Galińdzkiej"
Pompeje na Warmii ? Iławski Biskupin ? Polskie Carcassone ? Czy używając takich porównań nie popełniamy nadużycia wobec odbiorcy? Nie! Robimy to celowo starając się w ten sposób zwrócić uwagę na naukowy potencjał stanowisk nieznanych, zapomnianych lub niedocenianych. Dziś wszyscy znają nazwę wsi Biskupin na Pałukach, dokąd w latach 30. XX w. został oddelegowany młody nauczyciel Walenty Szwajcer. Początkowo nie był szczęśliwy, marzył o podróżach i wielkim świecie. Wkrótce świat nauki pojawił się u niego za sprawą sensacyjnego znaleziska pradziejowej osady. Dla podkreślenia rangi odkrycia doniesienia prasowe z tamtego czasu pisały o polskich Pompejach.
Barczewko na Warmii, pierwotnie w Puszczy Galindzkiej, to wieś o średniowiecznym rodowodzie i historycznej nazwie - Alt Wartenburg. Pierwszy człon nazwy (niem. Alt - stary) zawiera informację, że miejscowość poprzedzała lokalizację dzisiejszego Barczewa (niem. Wartenburg). Warmia to jedno z terytoriów plemiennych nadbałtyckich Prusów. Po krzyżackiej krucjacie, staje się regionem o dużej autonomii, zarządzanym przez biskupów. Kraina o wyjątkowej historii związanej później z losami Rzeczypospolitej. Zachowana do dziś rezydencja książąt/biskupów w Lidzbarku nazywana była Wawelem północy.
W historii małej wsi, jakich wiele w tym regionie, nie byłoby nic nadzwyczajnego, gdyby nie tragedia z zamierzchłej przeszłości, która dziś „cieszy” archeologów. Jest to w mikro skali, przypadek pompejański, który ma znaczenie dla rozumienia procesu osadnictwa na prawie niemieckim w Europie środkowo-wschodniej. Kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga odnotował, że w roku 1325 biskup warmiński Eberhard z Nysy wybudował zamek Wartenberg. Był to czas budowania potęgi państwa Zakonu Krzyżackiego w Prusach oraz konfliktu z Litwinami. Ich odwetowe najazdy były niesłychanie okrutne. O tragedii, która przyniosła zagładę młodej osady informuje nieco późniejszy przekaz Wiganda z Marburga „Roku 1354 Kiejstut, Olgierd z Bojarami spieszą do Wartenbergaw ziemi Gunelauken, którą nieprzyjacielskim obyczajem ogniem niszczą i nikt z rąk ich nie uszedł”. Do dziś na łące pozostało grodzisko zwane przez całe wieki „starym miastem”. Jest to szczególna kapsuła czasu z 1354 r. Relikty budynków i zabytki nietknięte nigdy ręka ludzką są zapisem dwóch dekad powstawania miasta, jego kultury materialnej i nagłego upadku w poł. XIV w. To jedyne zachowane cmentarzysko pierwszych osadników, ale także jak się okazało ofiar najazdu. W trakcie prac prowadzonych latem 2018 r. pod ruinami pogorzeliska odkryto szkielet kobiety leżącej na brzuchu, starającej się prawdopodobnie osłonić swoim ciałem dziecko. Czaszka kobiety była zwęglona.
Polsko-niemiecki projekt badań nieinwazyjnych realizowany w latach 2014/15; 2017/19, potwierdził przekazy kronikarskie. Unikatowy obiekt składa się z zachowanego układu przestrzennego planowanego miasta, cmentarzyska ludności napływowej, śląskiej (?), reliktów budynków o różnorakiej funkcji wraz z zawartością materialną pozostawioną w chwili najazdu. Stanowisko należy do grupy fenomenów tzw. zaginionych miast (Nieszawa, Stary Toruń, Starogród (Chełmno) czy Dzwonowo). Podobnie, jak tamte, zagrożony jest czynnikami naturalnymi, (niekontrolowane zadrzewienie) oraz antropogenicznymi (gospodarka, rabunek stanowisk detektorami metali).
Prezentowany wykład opiera się na wynikach badań realizowanych w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki OPUS-21 na lata 2022-2024.
Wykładowca: Dr Arkadiusz Koperkiewicz, Zakład Archeologii Średniowiecznej i Nowożytności Uniwersytetu Gdańskiego
Dr Arkadiusz Koperkiewicz - archeolog, absolwent Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w 2006 roku obronił pracę doktorską „Obrzędowość pogrzebowa pocz. II tys. po Chrystusie na północno-wschodniej rubieży Słowiańszczyzny Zachodniej”. Od 2007 roku adiunkt w Zakładzie Archeologii Wczesnego Średniowiecza i Nowożytności Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego, nauczyciel akademicki i wykładowca. Mieszkaniec Warmii i Mazur zaangażowany w wie[1]le realizacji konserwatorsko-badawczych i ekspedycji archeologicznych na tym terenie. Od 2013 roku kieruje badaniami archeologicznymi w ramach międzynarodowych projektów „Alt Wartenburg/Barczewko – warmińskie Pompeje” (Uniwersytet Gdański – Uniwersytet Greifswald), wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy Olsztyn – Las Miejski (projekt UE „Odyseja Bałtycka”: TN Pruthenia – miasto Olsztyn – Federacja Rosyjska), a od 2014 roku w ramach polsko-amerykańskiego projektu „Bezławki – Bioanthropology in Poland” (Fundacja Slavia – Uniwersytet Gdański – Uniwersytet Stanowy Humboldta, Arcata USA)
Tytuł: "Kurlandia - upadek ostatniego lenna Rzeczypospolitej "
Księstwo Kurlandii i Semigalii oraz Okręg Piltyński były tą częścią dzisiejszej Republiki Łotewskiej, która najdłużej pozostawała w związkach polityczno‑kulturowo‑prawnych z Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Nie bez powodu Kurlandię w XVIII wieku nazywano „Polską w miniaturze”, podkreślając niejako fakt, że trwające 234 lata wpływy polsko-litewskie – te złe i te dobre – odcisnęły silne piętno na mentalności tamtejszych elit i na sposobie funkcjonowania księstwa. Ziemie polskie i kurlandzkie łączyło wiele: wspólna przez ponad dwa wieki historia oraz stopniowe uleganie dominacji rosyjskiej zakończone wcieleniem do Imperium Rosyjskiego. Ostatecznie w tym samym 1795 roku z mapy Europy zostały wymazane dwa podmioty polityczno‑prawne: Rzeczpospolita Obojga Narodów i pozostające z nią w stosunku lennym Księstwo Kurlandzkie. Dwóch władców: król Stanisław August Poniatowski i książę Piotr Biron zostało zmuszonych do abdykacji, obaj też dostali za to od carycy Katarzyny II gratyfikację pieniężną, przeznaczoną w znacznej mierze na spłatę zaciągniętych przez nich długów. Za symboliczny można uznać fakt, że tereny dzisiejszego państwa łotewskiego, podobnie jak tereny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zostały wcielone do państwa rosyjskiego w trzech etapach. W przypadku Polski były to rozbiory, w przypadku ziem łotewskich lata: 1721, 1772 i 1795. Mimo długiej wspólnej historii dzieje księstwa Kurlandii są słabo ugruntowane w świadomości historycznej narodu polskiego. Już w 1895 roku Roman Dmowski stwierdził, że dla wielu Polaków Kurlandia to „prawdziwa terra incognita” i niewiele zmieniło się w tym zakresie do dnia dzisiejszego. Dlatego w niniejszym wykładzie zostaną krótko scharakteryzowane dzieje utworzonego w 1561 roku księstwa, a główny nacisk położony zostanie na ostatnie dekady niezależności polityczno-prawnej Kurlandii. Czy księstwo musiało upaść? Jaką rolę odgrywała sprawa kurlandzka na Sejmie Wielkim? Jaką rolę odegrało to państwo w Powstaniu Kościuszkowskim? Kiedy zdano sobie sprawę, że upadek Rzeczpospolitej oznacza wymazanie z mapy Europy również Księstwa Kurlandii i Semigalii? Wszystkich zainteresowanych poznaniem odpowiedzi na te pytania, zapraszamy do wysłuchania wykładu.
Wykładowca: Prof. UG dr hab. Arkadiusz Janicki, Wydział Historyczny Uniwersytetu Gdańskiego
Prof. UG dr hab. Arkadiusz Janicki - historyk, magister prawa, od 2001 roku pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Prowadzi badania naukowe związane z historią guberni bałtyckich w Imperium Rosyjskim w XIX i początkach XX wieku; historią mniejszości polskiej na terenie guberni bałtyckich; historią studentów polskich na Uniwersytecie w Dorpacie i Politechnice w Rydze; powstaniem kościuszkowskim w Kurlandii, Księstwem Kurlandii w XVIII wieku. Autor ponad 50 publikacji naukowych, w tym monografii: Studenci Polscy na Politechnice Ryskiej w latach 1862-1918, t. 1-2, Gdańsk 2005, Kurlandia w latach 1795 – 1915. Z dziejów guberni i jej polskiej mniejszości, Gdańsk 2011 i redaktor kilku prac zbiorowych. Członek Instytutu Bałtyckiego i Polskiego Towarzystwa Historycznego. W latach 2012-2020 Dyrektor Instytutu Historii UG, w latach 2019-2020 Przewodniczący Rady Dyscypliny Naukowej Historia, od 2020 roku Dziekan Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego.