3 lipca 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Nagrody Nobla - drogowskaz w przyszłość

Do najbliższych Nagród jeszcze kilka miesięcy, więc można spokojnie przyjrzeć się tym, które już znamy. Jaka była ich rola w dalszym rozwoju nauki? Czy Komisja Noblowska się myliła? Co robili potem laureaci? Czy i my możemy typować i przewidzieć przyszłych laureatów? Omówione zostaną wybrane przykłady Nagród w dziedzinie Medycyna i Fizjologia. Przyjrzymy się tym pierwszym, o których najłatwiej sądzić, jak przyczyniły się do dalszego rozwoju nauki. Popatrzymy na tych laureatów, którzy szybko doczekali się uznania i tych którzy długo bardzo czekali. Zauważymy kolejne Nagrody, wyrastające z jednego odkrycia, też nagrodzonego – to takie poszukiwanie wspólnego przodka kolejnych badań. Spojrzymy na Nagrody „techniczne”, które przyspieszyły badania w różnych dziedzinach, na Nagrody wiążące się z wielkimi odkryciami XX wieku, na Nagrody za wąski lecz ważny wycinek badawczy. Może dodamy trochę spekulacji kto nie dostał (a mu „się należało”), komu kibicujemy w najbliższych latach. Aktywny udział słuchaczy, dodatki, anegdoty, historie, plotki z tej dziedziny – mile widziane.

Wykładowca: Prof. dr hab. Magdalena Fikus, emerytowany pracownik naukowy Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie

Biochemiczka, lata badań i zainteresowanie genetyką i biotechnologią. Wieloletnia pracownica PAN (Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie) , wykładała także w UMCS i na uczelniach warszawskich. Ostatnio cykl wykładów w UW, Międzyuczelniane studia Humanistyczne MISH, „DNA- kod życia”. Współtwórczyni pierwszego polskiego Festiwalu Nauki w Warszawie (14 edycji), oraz imprez towarzyszących (trzy Kawiarnie Naukowe ) i in. Członkini Rady Programowej Centrum Nauki Kopernik. Przewodnicząca Rady Upowszechniania Nauki PAN. Popularyzatorka nauki w prasie, radio i telewizji.Napisała dziesiątki popularyzatorskich artykułów, udzieliła dziennikarzom setek wywiadów, także w audycjach radiowych i telewizyjnych. Zainicjowała cykliczna 45. minutową audycję o problemach nauki w Radio TOK FM.Za swoją działalność popularyzatorską otrzymała m.in. nagrodę "Problemów" i "Kuriera Polskiego, nagrodę im. Hugona Steinhausa, nagrodę im. Bronisława Filipowicza, nagrodę Polskiego Towarzystwa Genetycznego, Nagrodę Prezesa PAN, Nagrodę Rektora UW, Nagrodę Miasta Stoł. Warszawa. Laureatka tytułu „Fenomena Roku”, przyznanego przez Tygodnik Przekrój oraz tytułu „Popularyzatora Nauki” przyznanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji.

Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie powstał w roku 1957. Jego profil naukowy ewoluował od klasycznej biochemii i chemii fizycznej do uprawianej obecnie biologii molekularnej. Badania prowadzone w Instytucie mają duże znaczenie dla medycyny (inżynieria genetyczna, badanie genotypów bakterii i innych prostych organizmów). Instytut zatrudnia około 200 pracowników naukowych, prowadzi studia doktoranckie dla absolwentów wydziałów biologii, chemii, fizyki, nauk rolniczych i medycyny oraz liczne prace magisterskie, także studentów spoza Warszawy. Mieści się w nim również obecnie Centrum Doskonałości Biotechnologii Molekularnej, powołane w ramach 5 Programu Ramowego Unii Europejskiej oraz Centrum Polsko-Francuskie Biotechnologii Roślin.

10 lipca 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Jak bezbłędnie rozpoznać obcego? Czyli o tym, jak funkcjonuje układ odpornościowy człowieka

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu jest odbieranie różnego rodzaju informacji (bodźców), które nieustannie zewsząd docierają, oraz takie dostosowanie do nich swoich funkcji, aby z jednej strony sprostać zadaniom stawianym przez zmieniające się warunki a z drugiej – nie utracić swojej tożsamości. Jest to niełatwe zadanie, zwłaszcza jeśli się uwzględni ogromne zróżnicowanie tych nośników informacji, które należy rozpoznać, zinterpretować i uruchomić właściwe mechanizmy reagujące. Na szczęście organizm zwierzęcia (człowieka) dysponuje całym arsenałem środków służących do spełniania tych funkcji, a jedną z ważniejszych zadań jest odróżnienie komórek i tkanek własnych od „obcego” czyli od wszystkich czynników, mogących zagrozić integralności i tożsamości organizmu. Do pełnienia takich funkcji służy układ odpornościowy, który nie tylko rozpoznaje obcość, ale potrafi także rozprawić się z intruzem we własnym zakresie bądź z pomocą innych ważnych układów integrujących i regulujących, czyli nerwowego i hormonalnego. Intruzem zaś mogą być najróżniejsze patogeny, atakujące organizm z zewnątrz, a także niekiedy i komórki własne, jeśli zostały patologicznie zmienione lub uległy transformacji nowotworowej.

Tworzące układ odpornościowy narządy i komórki mają cały szereg cech szczególnych: jest ich ogromnie dużo i ciągle powstają nowe, są ruchliwe i wszędobylskie (bo tak tylko można spełniać nadzór nad całym organizmem), mają bardzo specjalny aparat rozpoznawczy i wykonawczy, są obdarzone pamięcią, ale… nie zawsze są nieomylne! Bywa, że w swej „gorliwości” rozpoznają jako groźnego wroga niewielkie cząsteczki, pojawiające się okresowo w naszym otoczeniu, np. pyłki traw, i rozpoczynają z nim ciężką a zbędną walkę, która jest bardziej szkodliwa niż samo zagrożenie. Któż z nas nie widział lub sam nie doświadczył męczącego „kataru siennego” czy przykrych reakcji alergicznych na pyszne owoce lub inne produkty spożywcze? – to właśnie nadgorliwość układu odpornościowego jest tego przyczyną. Bywają jednak i inne „pomyłki” układu odpornościowego, czasami bardzo groźne w skutkach, bo wówczas układ odpornościowy atakuje inne komórki własne organizmu – to prowadzi do poważnych schorzeń.

O tych i innych sprawach związanych z pełnieniem nadzoru przez układ odpornościowym porozmawiamy na kolejnych Letnich Spotkaniach z Nauką. Zapraszamy!

Wykładowca: Prof. dr hab. Krystyna Skwarło-Sońta, Uniwersytet Warszawski, Zakład Fizjologii Zwierząt, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa

Prof. Krystyna Skwarło-Sońta (e-mail: kss@biol.uw.edu.pl) jest pracownikiem naukowym Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego i prodziekanem tego wydziału. W Zakładzie Fizjologii Zwierząt Kręgowych Instytutu Zoologii zajmuje się fizjologią porównawczą zwierząt, zwłaszcza neuroimmunologią i regulacją hormonalną. Jest autorką wielu prac naukowych, książek popularnonaukowych i artykułów. Piastuje funkcję wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, jest członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Neuroimmunological Society.

Uniwersytet Warszawski powstał w roku 1816 roku z inicjatywy S.K. Potockiego i S. Staszica jako Królewski Uniwersytet Warszawski. W okresie rozbiorów wielokrotnie zamykany w wyniku carskich represji. Od 1915 roku działa jako polska uczelnia, zaś w latach 30-tych otrzymuje imię J. Piłsudskiego. Uniwersytet liczy wówczas 9 wydziałów. W okresie II wojny światowej działa w konspiracji. Obecnie uczelnia ma 18 wydziałów, ok. 5,5 tys. pracowników akademickich i kształci ponad 60 tys. studentów.

17 lipca 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Jezus historii, a Chrystus wiary w ujęciu biblijnym

Jest to krótki zapis pewnego kierunku badań chrystologicznych. Punktem wyjścia stały się badania szkół liberalnych w XVIII wieku, kiedy to usiłowano zaprzeczyć historyczności Jezusa Chrystusa, ukazując wyłącznie Jego mistyczną, duchową - żeby nie powiedzieć mityczną obecność w życiu Kościoła. Mówiło się bowiem wtedy, że Jezus, który był postacią historyczną jeżeli był, to jako taki nie zachował się w pamięci pokoleń. Została stworzona jakby nowa osobowość, mianowicie Chrystus, który był przepowiadany przez Apostołów, nade wszystko, z takim entuzjazmem i skutecznością przez Pawła Apostoła. A w takim razie trzeba pytać, czy to, co przechowała i przechowuje tradycja Kościoła, zwłaszcza ta z czasów apostolskich, jest godne wiary. Sam Apostoł Paweł wyznaje, że my już nie znamy Chrystusa według ciała, czyli tego historycznego. Znamy Go wyłącznie jako tego, który utożsamia się z Kościołem. Paweł przeżył to osobiście w swoim nawróceniu pod Damaszkiem. A więc, po pierwsze problem tak sformułowany zwraca uwagę na to, że Jezus historyczny, znów pomijając te zastrzeżenia, które zgłaszali krytycy liberalni XVIII i XIX wieku, jest osobą która w jakiś sposób jest wpisana w historię trudno dostępną. Nikt bowiem nie napisał życiorysu Chrystusa, bo to nie było potrzebne, natomiast napisano o Chrystusie jedynie to, co zapamiętała tradycja. Pytamy, czy zapisano także Jego osobowość historyczną? Współcześnie tak sformułowany problem, czy kierunek badań chrystologicznych jest w dalszym ciągu pielęgnowany, ale bez takiego dyletanckiego traktowania sprawy, jak stało się to na początku historii racjonalizmu teologicznego. Teologia współczesna doskonale rozumie, że Jezus historyczny jest już ukazywany w perspektywie zmartwychwstania i to jest to, co różnicuje sposób widzenia Jezusa historycznego, czyli Jezus z Nazaretu i Chrystusa uwielbionego. Posługiwanie się tymi dwoma imionami ma pokazać cezurę, która się dokonała wtedy, kiedy Jezus umarł i zmartwychwstał już jako Chrystus uwielbiony. A więc współcześnie nawiązując i do tego tematu i problemu, teologia pokazuje, że rzeczywiście Chrystus uwielbiony, Chrystus przepowiadany, Chrystus wiary czy Chrystus kerygmatu to jest osobowość ubogacona wiarą Kościoła. Pytamy także, czy dostęp do Chrystusa historycznego jest możliwy? Odpowiedź jest pozytywna - jest możliwy. Możliwe jest odtworzenia własnych słów Jezusa, Jego zwyczajów i tradycji rodzinnej, Jego przebywanie z apostołami, w ogóle z ludźmi. W oparciu o kontekst Starego Testamentu, także literatury pozabiblijnej, wszystko to staje się bliższe i mimo zgłaszanych zastrzeżeń wszystko to staje się także metodologicznie skuteczne.

Wykładowca: Ksiądz prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga, Biskup Pelpliński

Jego Ekscelencja Ksiądz Biskup Jan Bernard Szlaga jest profesorem biblistyki W latach 1981-84 pełnił funkcję dziekana Wydziału Teologii w KUL , zaś w latach 1984-88 sprawował obowiązki prorektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Był wykładowcą Wyższego Seminarium Duchownym w Lublinie. Obecnie jest profesorem Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie oraz Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie od 1991 r. jest profesorem zwyczajnym na Wydziale Filologiczno-Historycznym. Od 1988 roku sprawował funkcję Biskupa Pomocniczego ówczesnej Diecezji Chełmińskiej, zaś od 1992 r. jest Biskupem Pelplińskim. Od 1996 roku pełni również funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski, jest członkiem Rady do spraw Ekumenizmu oraz członkiem Dialogu pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski, a Polską Radą Ekumeniczną. Jest autorem ponad 350 publikacji, książek, zbiorowych prac książkowych, recenzji, wywiadów, artykułów, felietonów, opracowań encyklopedycznych.

24 lipca 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Powrót koncepcji Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu

W latach 70. w Polsce wystąpiły poważne braki energii elektrycznej. Powstała koncepcja budowy kompleksu dwóch elektrowni: elektrowni jądrowej i elektrowni szczytowo-pompowej. Przyjęto lokalizację tych obiektów w rejonie Jeziora Żarnowieckiego, które miało służyć jako zbiornik wody chłodzącej dla elektrowni jądrowej i jako zbiornik dolny elektrowni szczytowo-pompowej. Moc elektrowni Sz-P wynosiła 700 MW a moc elektrowni jądrowej 1760 MW (4 reaktory po 440 MW). Elektrownię Sz-P oddano do eksploatacji w 1983 r. a zamknięcie budowy EJ nastąpiło w 1990 r.

Przeprowadzono obszerne badania meteorologiczne rejonu jeziora oraz szczegółowe badania hydrologiczne, termiczne, hydrobiologiczne, hydrochemiczne i bilansu wodnego jeziora. W badaniach tych wiodącą rolę miał IBW PAN przy współpracy wielu innych placówek naukowych. Wykonano również bardzo interesujące badania hydrauliczne awarii zbiornika górnego elektrowni Sz-P i wpływu tej awarii na elektrownię jądrową.

Dziś po 20 latach od zaniechania budowy EJ powraca ta idea z tą sama lokalizacją w Żarnowcu.

Wykładowca: Prof. dr hab. inż. Wojciech Majewski, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Prof. Wojciech Majewski jest jednym z najwybitniejszych polskich hydrotechników, międzynarodowym ekspertem w dziedzinie budownictwa wodnego i gospodarki wodnej. W latach 2000-2004 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Budownictwa Wodnego PAN. Obecnie jest członkiem Rady Naukowej IBW.

Jego praca polega m.in. na prognozowaniu skutków różnych rozwiązań technicznych na otaczające środowisko i znajdowaniu optymalnych rozwiązań. Problematyka ta jest dla Profesora szczególnie interesująca ze względu na konieczność połączenia rozwoju gospodarczego kraju z wymogami przyrodniczymi i ekologicznymi. Profesor Majewski wielokrotnie stawał na czele zespołów ekspertów, zajmujących się problematyką budownictwa wodnego. Dzięki swoim badaniom nad prognozowaniem zatorów lodowych i powodzi przez nie powodowanych został przewodniczącym Sekcji Problemów Lodowych w Międzynarodowej Asocjacji Badań Hydraulicznych. Pełnił tę funkcję przez dwie dwuletnie kadencje. Uczonego z Polski wybrano niespodziewanie na to stanowisko, mimo że do tej pory krajami dominującymi w tej problematyce były Stany Zjednoczone, Kanada, Szwecja, Norwegia i Niemcy. Ostatnio opublikował monografię nt. przepływu w rzekach przy wystąpieniu zjawisk lodowych.

We współpracy z Komitetem Gospodarki Wodnej Polskiej Akademii Nauk przez 25 lat był organizatorem Ogólnopolskiej Szkoły Hydrauliki – specjalistycznego forum, na którym prezentowane są najnowsze osiągnięcia naukowe w dziedzinie hydrauliki wód śródlądowych. Jest wiceprzewodniczącym Komitetu Gospodarki Wodnej PAN oraz członkiem Komitetu Planeta Ziemia PAN. W ramach tego Komitetu opublikował ostatnio broszurę o charakterze popularno-naukowym pt. Woda – jakim celom służy i jak ją wykorzystywać. Zajmuje się również działalnością dydaktyczną - na Politechnice Gdańskiej prowadzi wykłady z gospodarki wodnej w języku angielskim dla specjalistycznego studium „Environment Protection and Management”. Opublikował ponad 300 prac w języku polskim i angielskim. Wypromował 6 doktorów nauk technicznych. Był recenzentem wielu prac doktorskich, habilitacyjnych oraz oceny dorobku na tytuł profesora. Obecnie w IMGW uczestniczy w realizacji projektu pt. Wpływ klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo.

Instytut Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku swoją działalność rozpoczął w roku 1953, prowadzi badania naukowe dla celów gospodarki wodnej, budownictwa hydrotechnicznego i inżynierii morskiej w ramach takich dyscyplin naukowych jak: mechanika płynów, geomechanika oraz teoria budowli inżynierskich. Większość dużych obiektów hydrotechnicznych w Polsce (np. zapory w Tresnej, Włocławku, Solinie, Koronowie, Port Północny czy Kanał Piastowski) zaprojektowano przy udziale Instytutu, który prowadził również badania i pomiary zagranicą (Irak, Libia, Senegal, Wietnam, Algieria, Kuba, Maroko, Syria, Jugosławia, Holandia, Nigeria). W Instytucie pracują obecnie 62 osoby, w tym 34 pracowników naukowych. Instytut posiada prawo nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dziedzinie budownictwa.

31 lipca 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Postęp w leczeniu białaczek i innych nowotworów u dzieci

Optymistyczną informacją jest to, że przeważająca część nowotworów złośliwych (ponad 80%) u dzieci stała się uleczalna. Dokonało się to dzięki postępowi, zarówno w diagnostyce jak i leczeniu, bo chorują dzieci począwszy od noworodka poprzez niemowlę, małe dziecko a skończywszy na nastolatku. W Polsce rocznie zachorowuje około 1200 dzieci.

Rozpoznanie choroby nowotworowej u dziecka jest zawsze „gromem z jasnego nieba” zarówno dla dziecka jak i jego rodziny. Leczenie jest długotrwałe. Wymaga często zaprzestania pracy przez jednego z rodziców. Dziecko zostaje wyrwane ze środowiska rówieśników ze szkoły, przedszkola czy żłobka na okres 3 lat a czasem i dłuższy. Uzyskana w ostatnich latach poprawa pozwala nie tylko wyleczyć więcej dzieci ale także ułatwia dziecku przetrwanie tego trudnego okresu. Na całe szczęście rutyną stała się nowoczesna diagnostyka, w zakresie której wprowadzono nowe metody badań obrazowych: rezonans magnetyczny, tomografię komputerową, tomografie pozytronową (PET), badania scyntygraficzne dokładnie oceniające lokalizację i stopień rozprzestrzenienia nowotworu, badania cytogenetyczne, immunologiczne i biomolekularne pozwalające na wczesne rozpoznanie i monitorowanie leczenia nowotworów.

Współczesna kompleksowa terapia nowotworów u dzieci jest bardziej przyjazna pacjentowi a zarazem skuteczna w walce z nowotworem. Uwzględnia ona nowoczesne nieokaleczające leczenie chirurgiczne z zastosowaniem endoprotez rosnących, chirurgii plastycznej, chemioterapię z leczeniem wspomagającym i osłonowym, radioterapię planowaną komputerowo i prowadzoną na urządzeniach nowoczesnych i bezpiecznych oraz megaterapię z przeszczepieniem komórek heamtopoetycznych (SCT) a także leczenie celowane polegające na zastosowaniu leków niszczących celownie komórki nowotworu np. przeciwciała monoklonalne, inhibitory szlaku kinazy tyrozynowej itp.

Dla dziecka ważne jest aby leczenie odbywało się w kolorowych , nowoczesnych i przede wszystkim w odpowiednio do tego przygotowanych centrach onkologicznych, dysponujących wielospecjalistyczną kadrą, aparaturą diagnostyczną i leczniczą, zasobem leków podstawowych (cytostatyki) i wspomagających (preparaty krwiopochodne, immunoglobuliny, czynniki krwiotwórcze). Właściwe warunki lokalowe, ograniczają bowiem możliwość zakażenia i zapewniają dziecku stałą obecność matki.

Znaczący postęp w leczeniu nowotworów u dzieci wyrażający się wzrostem odsetka uzyskiwanych remisji całkowitych i wydłużeniem czasu przeżycia chorych oraz zwiększeniem liczby trwałych wyleczeń można by zwiększyć, gdyby pacjenci wcześniej trafiali do onkologów. Nowotwory rozwijają się z zasady podstępnie i nawet w zaawansowanym procesie często stan ogólny dziecka jest dobry. Wymaga to zachowania czujności onkologicznej przez rodziców, same dzieci i lekarzy pierwszego kontaktu. Niezbędne są profilaktyczne staranne badania fizykalne obejmujące całego małego pacjenta. Niedopuszczalne jest rozpoznawanie guzów zlokalizowanych w jamie brzusznej, dopiero gdy powodują deformację brzucha i widoczne są gołym okiem, rozpoznawanie guzów zlokalizowanych w śródpiersiu, gdy dochodzi do objawów uciskowych itp. Podsumowując konieczne jest, aby wszyscy pracownicy służby zdrowia a przede wszystkim decydenci rozumieli i popierali ideę nowoczesnego często kosztownego leczenia walczących o życie dzieci chorych na nowotwory.

Wykładowca: Prof. dr hab. n. med. Alicja Chybicka, Kierownik Katedry i Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej Akademii Medycznej we Wrocławiu.

Prof. Alicja Chybicka jest wybitnym specjalistą z dziedziny pediatrii, onkologii i hematologii dziecięcej, transplantologii, opieki paliatywnej, immunologii klinicznej. Ukończyła z wyróżnieniem Wydział Lekarski Akademii Medycznej we Wrocławiu. Jej prace: doktorska i habilitacyjna poświęcone były leczeniu białaczki i metodom leczeniu nowotworów u dzieci. Tytuł profesora nauk medycznych uzyskała w 1999 roku.
Działalność naukowa prof. Chybickiej koncentruje się na hematologii, onkologii, przeszczepianiu komórek macierzystych i terapii genowej oraz immunologii nowotworów wieku dziecięcego. Jest autorem i współautorem ponad 300 prac naukowych i opublikowanych doniesień zjazdowych w renomowanych czasopismach krajowych i zagranicznych.. Przewodniczy prestiżowym organizacjom naukowym w kraju i zagranicą. Jest m. in. Prezesem Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, przewodniczącą Polskiej Pediatrycznej Grupy Guzów Litych, przewodniczącą Komisji Onkologii Wieku Rozwojowego Polskiej Akademii Nauk. Członkiem European Commision Cancer and Environment.

Wychowawca 2 pokoleń lekarzy, promotor 12 ukończonych doktoratów i 2 habilitacji. Siedmiokrotnie za ważne i twórcze osiągnięcia w pracy naukowo badawczej uzyskała nagrodę J.M. Rektora AM we Wrocławiu. W 2000 roku otrzymała Medal 50 lecia Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. W 2001 odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.

Aktywnie uczestniczy w akcjach charytatywnych na rzecz pacjentów Kliniki. Członek Fundacji "Na Ratunek Dzieciom z Chorobą Nowotworową" Odznaczona medalem Zasłużonego w Działalności Charytatywnej. Jest Kawalerem Orderu Uśmiechu -- jedynego na świecie odznaczenia nadawanego dorosłym przez dzieci.

Akademia Medyczna we Wrocławiu im. Piastów Śląskich jest największym ośrodkiem specjalistycznego leczenia chorych z Dolnego Śląska, Opolszczyzny i Ziemi Lubuskiej. Działające w ramach Uczelni dwa szpitale kliniczne (Akademicki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego oraz Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu) wyposażone są w najnowszą aparaturę i sprzęt diagnostyczny, udzielają wysokospecjalistycznych świadczeń z zastosowaniem najnowszych metod leczenia. Początki uczelni sięgają 1811 roku, kiedy to powstał Uniwersytet Wrocławski w skład którego wszedł m.in. Wydział Medycyny. Powołanie osobnej uczelni nastąpiło w roku 1950 po decyzji ówczesnych władz państwowych o rozdziale wydziałów medycznych od uniwersytetów. Obecnie w skład uczelni wchodzi 5 wydziałów nauk medycznych, 2 szpitale kliniczne i 29 klinik. Akademia Medyczna uczestniczy w wielu badaniach dotyczących najważniejszych potrzeb kraju i regionu w zakresie ochrony zdrowia i ochrony środowiska. Od wielu lat współpracuje też z przemysłem dolnośląskim w profilaktyce chorób zawodowych i popularyzacji ochrony środowiska.

7 sierpnia 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Muzyka cywilizacji łacińskiej

Doświadczenia autora jako praktyka w różnych formach działalności muzycznej i pedagogicznej stały się przyczyną do poszukiwań źródeł współczesnego kryzysu kulturowego. Po wielu latach różnorakich zmagań, wydaje się, że nie sposób dojść do sedna sprawy choćby bez próby całościowego ogarnięcia tematu zarówno w ujęciu historycznym, jak i interdyscyplinarnym.

Bardzo pomocna w tych poszukiwaniach jest koncepcja teorii cywilizacji, a w szczególności choćby pobieżny opis właściwości jednej z nich, czyli cywilizacji łacińskiej. Właśnie w obszarze jej oddziaływania muzyka rozwinęła się najbardziej do tego stopnia, że z jej osiągnięciami nie da się porównać owoców jakiejkolwiek innej cywilizacji na tym polu. W związku z tym podstawowym zadaniem staje się poznanie podstawowych faktów w tej dziedzinie szczególnie wobec przerażających zaniedbań we współczesnej edukacji w chwili obecnej. Znamiennym jest też, że przez całe wieki głównym motorem rozwoju kultury, zresztą nie tylko na polu sztuki muzycznej był Kościół.

Sytuacja w jakiej znalazła się współcześnie uprawiana w Polsce muzyka kościelna jest skomplikowana i zarazem dramatyczna. Ów dramat pogłębia niemal powszechna nieznajomość podstawowych kryteriów oceny muzycznych produkcji, co ma niewątpliwie ścisły związek z upadkiem powszechnej edukacji muzycznej. Problematyka ta nawet wśród ludzi wysoko wykształconych i prominentnych w hierarchii życia społecznego nie znajduje właściwego zrozumienia. Na zaniżony poziom muzycznej percepcji społeczeństwa wpływa także lawinowy rozwój środków społecznego przekazu, które posługując się coraz bardziej wyrafinowanymi technikami oddziaływania, niestety lansują w głównej mierze kulturę na bardzo niskim poziomie. Współcześnie odprawiana liturgia w coraz większym stopniu ulega wpływom kultury medialnej, co przynosi negatywne konsekwencje na wielu płaszczyznach przejawiające się miedzy innymi postępującym osłabieniem aktywności i zobojętnieniem wiernych.

Już samo, choćby pobieżne spojrzenie na historię kultury europejskiej i zestawienie poczynionych obserwacji z obecnym stanem kultury, daje nam wiele do myślenia. Pierwszym wnioskiem, jaki się w tym miejscu nasuwa, jest stwierdzenie faktu, że współcześnie odprawiana liturgia najczęściej nie jest wydarzeniem o najwyższym wymiarze kulturowym w przeciwieństwie do wielowiekowej bogatej historii chrześcijańskiej Europy. Co gorsza, prawie nigdzie obecnie nie uznaje się tego stanu za nienormalny, a wręcz przeciwnie: wielokrotnie, podczas prób podejmowania na ten temat dyskusji próbuje się go uzasadniać różnymi względami. W związku z tym nasuwa się pytanie, dlaczego tak się dzieje, i jeżeli uznać ten stan rzeczy, za nie do przyjęcia, to należałoby postawić kolejne pytanie: co trzeba zrobić, aby te niekorzystne tendencje odwrócić. Poszukując związków przyczynowo skutkowych zachodzących przemian w historii kultury na przestrzeni ostatnich kilkuset lat, dobrze jest prześledzić relacje jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi jej składowymi, począwszy od historii myśli filozoficznej poprzez rozwój poszczególnych dziedzin sztuki, na historii ogólnej skończywszy. Jak się okazuje, istnieje logiczny związek i wzajemne powiązanie przemian zachodzących w poszczególnych nurtach historii. Skutkiem destrukcyjnych procesów zachodzących w myśli filozoficznej, szczególnie od XVIII wieku, nastąpił cały szereg zmian praktycznie we wszystkich dziedzinach życia, czego doświadczamy obecnie, ale co gorsza, z czego najczęściej nie zdajemy sobie do końca sprawy. Przykładem jest właśnie sytuacja muzyki kościelnej, muzyki która doświadcza jednego z negatywnych przejawów owych procesów jakim jest przede wszystkim rozbicie związku pomiędzy pojęciami dobra, prawdy i piękna, a w konsekwencji pomiędzy wiarą a kulturą.

Bez pogłębienia znajomości historii w prawdziwym kształcie nie będziemy w stanie zrozumieć rzeczywistych przyczyn zaistniałych zjawisk. Tworzenie, szczególnie od XVIII w., koncepcji nowego porządku świata, spowodowało w dziedzinie filozofii rozerwanie postrzegania związku pomiędzy kategoriami dobra, prawdy i piękna, które od początku chrześcijaństwa tworzyły organiczną jedność i wzajemnie uzupełniały się. Natomiast postrzegane w oderwaniu od siebie zaczęły się relatywizować i degenerować. Estetyka wyodrębniła się jako odrębna dziedzina filozoficzna, zaczęła się dzielić na poszczególne dziedziny, doszło do tego nawet, że poszczególne dyscypliny teorii muzyki zaczęły być ze sobą sprzeczne. Dzisiejsi studenci zdają sobie sprawę, że prawidła wykładane w ramach poszczególnych dziedzin, jak np. harmonia klasyczna i kontrapunkt nie zawsze pokrywają się ze sobą. Powoduje to powstawanie dylematów nawet natury moralnej, gdyż każdy przedmiot trzeba przecież zaliczyć, choć niektóre wymagania szczegółowe są ze sobą wzajemnie sprzeczne. Konsekwencje tego stanu rzeczy mogą być daleko idące, chociażby w często występującym poczuciu braku wiary we własną intuicję i wrażliwość muzyczną. Skutkiem tego jest postępujący od końca XVIII wieku zanik improwizacji w praktyce muzycznej, która do tego czasu była sztuką powszechnie stosowaną. W związku z tym wyłania się kolejne zadanie polegające na zbudowaniu takiej teorii muzyki sakralnej, która będzie wewnętrznie spójna, przejrzysta i służyła praktycznemu zastosowaniu.

Każdy człowiek rodzi się z poczuciem dobra, prawdy i piękna. Ojciec św. w „Liście do artystów” mówił też o zjawisku zwanym zachwytem. Jest to stan ducha, który towarzyszy spotkaniu z pięknem. Człowiek, który nie doznaje prawdziwego zachwytu podczas sprawowanej liturgii jest tym bardziej narażony na uwodzicielskie działanie elementów piękna czynione przez tych, którzy posługują się nim w po to, żeby człowieka sobie podporządkować. Tym większa jest odpowiedzialność Kościoła za to, żeby dbać o najwyższe piękno właśnie w ramach liturgii. Piękno nie dla estetyzmu samego w sobie, lecz wyrażające komunikowanie się świata doczesnego z nadprzyrodzonym.

Bibliografia:

Augustyn św. Wyznania, Warszawa 1955.
Budowa i konserwacja kościołów, Praca zbiorowa, Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981.
Drobner Mieczysław, Akustyka muzyczna, PWM Kraków 1972
Drobner Mieczysław, Instrumentoznawstwo i Akustyka PWM Kraków 1985
Dostojewski F. Idiota, cz. III, rozdz. V, Mediolan 1998.
Feicht H. Studia nad muzyką polskiego średniowiecza, Kraków 1975.
Frączkiewicz, F. Skołyszewski. Formy muzyczne, PWM, Kraków 1966.
Gołos Jerzy, Polskie organy i muzyka organowa, Inst. Wyd. PAX, Warszawa 1972.
Harnoncourt N. Muzyka mową dźwięków, Warszawa 1995.
Hinz E. ks. Chorał gregoriański, Pelplin 1985.
Instrukcja Episkopatu Polski o Muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II, 08.02.1979.
Jan Paweł II, List do Artystów, Watykan, 04.04.1999.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum 1994.
Liber usualis. Missae et officii pro dominicis et festis cum cantu gregoriano. Ex editione Vaticana adamussim excerpto et rhythmicis signis in subsidium cantorum a Solesmensibus Monachis diligenter ornato, Parisiis-Tornaci-Romae-Neo Eboraci 1962.
Koneczny F. O ład w Historii, Michalineum 1992.
Kongregacja Obrzędów. Instrukcja Musicam sacram, 05.03.1967.
Lewkowicz W. Muzyka sakralna, wyd. SS. Loretanek – Benedyktynek, Warszawa 1961.
Łaś J. Tonalność melodii gregoriańskich, Kraków 1965.
Pawlak I. Muzyka liturgiczna po Soborze Watykańskim II w świetle dokumentów Kościoła, Polihymnia, Lublin 2000.
Podhajski M. Formy muzyczne, PWN, Warszawa 1991.
Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI. Red. J. Nowak-Dłużewski, t. I-II, Inst. Wyd. PAX, Warszawa 1977.
Poszowski A. Harmonia tonalna, Gdańsk 1980. Ratzinger J. Nowa Pieśń dla Pana, Znak, Kraków 1999.
Ratzinger J. Duch Liturgii, Christianitas, Poznań 2002.
Siedlecki J. Śpiewnik kościelny, Kraków 1990.
Sikorki K. Harmonia tonalna, t. I-III, Kraków 1984.
Sikorki K. Kontrapunkt, t. I-III, Kraków 1953.
Sobór Watykański II. Konstytucja o Liturgii św. Sacrosanctum concilium, 04.12.1963.
Targosz Jacek. Podstawy harmonii funkcyjnej, PWM, Kraków 1993.
Wesołowski Franciszek. Zasady muzyki, PWM, Kraków 1995.
Tomasz Św. z Akwinu. Summa Theologiae.

Wykładowca: Prof. Bogusław Grabowski, Akademia Muzyczna w Gdańsku

Prof. Bogusław Grabowski: ur. 1955 r. w Sopocie. Studia muzyczne ukończył w Akademii Muzycznej w Warszawie w klasie organów prof. Joachima Grubicha w 1982 r.. Rok wcześniej uczestniczył w Międzynarodowym Mistrzowskim Kursie Interpretacji Muzyki Organowej w Belgii pod kierunkiem prof. Flor Peetersa.

Od 1985 r. pełni funkcję głównego organisty w Bazylice Mariackiej w Gdańsku. W tym samym roku rozpoczyna też pracę w Akademii Muzycznej w Gdańsku, gdzie od 1998 jest profesorem /tytuł otrzymał w 2000 r./, a od 2006 roku – profesorem zwyczajnym. Prowadzi klasę organów, a od 2003 r. wykłada także na nowo otwartym kierunku w uczelni - Muzyka Kościelna, gdzie jest obecnie kierownikiem katedry tej specjalności. Ponadto prowadzi zajęcia w Gdańskim Instytucie Teologicznym będącym filią Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu.

Koncertuje w Polsce niemal we wszystkich ważniejszych ośrodkach oraz w Niemczech, Anglii, Danii, Francji, Belgii, Holandii, Szwajcarii, Szwecji, USA oraz na Ukrainie, Białorusi, Łotwie i w Rosji. Nagrywał dla radia i telewizji w Polsce, Niemczech, Szwecji i na Ukrainie. Ma na swoim koncie 14 pozycji fonograficznych nagranych cyfrowo w Polsce, Niemczech oraz w USA, wydanych zarówno na kasetach jak i płytach CD.

Bogusław Grabowski jest też kompozytorem, pisze szczególnie na głosy wokalne, chór i organy, a także na orkiestrę symfoniczną. Prawykonanie w Bazylice Mariackiej 15 sierpnia 1997 r. podczas obchodów jubileuszu 1000-lecia Gdańska jego „Pieśni Symfonicznej - Ave Maria" na sopran, chór i wielką orkiestrę symfoniczną, specjalnie napisanej i dedykowanej miastu z okazji Milenium, odniosło duży sukces i otrzymało nominację do Pomorskiej Nagrody Wojewody w dziedzinie muzyki za 1997 r. Ponadto ma w swoim dorobku muzykę filmową oraz do wielu programów telewizyjnych i przedstawień teatralnych.

Od 1978 r. niestrudzenie prowadzi działalność popularyzatorską organizując dotychczas ponad 600 koncertów z udziałem najwybitniejszych organistów, kameralistów oraz chórów i orkiestr z Polski, Europy, a także obu Ameryk, Australii i Japonii. Jest autorem i pomysłodawcą takich cykli jak Dominikańskie Koncerty, Mariackie Wieczory Organowe, Musica Sacra, Muzyka Przestrzeni Sakralnej; organizował też koncerty w Rumi, Pelplinie, Kartuzach, Wejherowie oraz współorganizował Gdyńskie Koncerty Organowe w kościele NSPJ oraz św. Mikołaja w Gdyni.

Bogusław Grabowski szeroko udziela się również w pracy społecznej na rzecz kultury regionu działając w kilku stowarzyszeniach, m in. jest prezesem Gdańskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Muzyki Kościelnej oraz wiceprezesem ds. kultury Klubu Inteligencji Katolickiej w Gdańsku, a także członkiem Polskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Muzyki Dawnej. Przy Wojewódzkim Ośrodku Kultury, a następnie Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku założył w 1990 r. Gdańskie Centrum Organowe - instytucję mającą na celu promowanie zarówno dawnej jak i współczesnej muzyki we wnętrzach sakralnych. Osią tych wydarzeń muzycznych są cykle letnich koncertów w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej odbywającego się w Bazylice Mariackiej w Gdańsku. Za swoją działalność otrzymał szereg nagród i wyróżnień, m in. Medal Prezydenta Miasta Gdańska oraz udekorowany został Odznaką Ministra Kultury i Sztuki Rzeczypospolitej Polskiej „Zasłużony Działacz Kultury”.

Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku jest muzyczną szkołą wyższa, której celem jest kształcenie wysoko kwalifikowanych artystów muzyków: instrumentalistów, wokalistów, kompozytorów, teoretyków muzyki, dyrygentów chórów, pedagogów sztuki muzycznej, nauczycieli wychowania muzycznego, nauczycieli rytmiki, instruktorów zespołów wokalno-instrumentalnych, organizatorów życia muzycznego. W skład uczelni wchodzi 5 wydziałów: Wydział Dyrygentury, Kompozycji i Teorii Muzyki, Wydział Instrumentalny, Wydział Wokalno-Aktorski - specjalności: śpiew solowy, musical oraz Wydział Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej i Rytmiki.

W roku 2007-2008 akademia obchodziła Jubileusz 60-lecia.

14 sierpnia 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Wykład podstawowy z wykładem wprowadzajacym

Tytuł wykładu podstawowego: „Od Pana Samochodzika do archeologii – podróże archeologiczne z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego”

Tytuł wykladu wprowadzającego: „Archeologia od kuchni - czyli jak wyglądaja wykopaliska”

Opis wykładu podstawowego: Wykład poświęcony będzie popularyzacji badań archeologicznych prowadzonych z ramienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego. Jest to najmłodsza w Polsce, działająca od pięciu lat placówka uniwersytecka. Prezentacja stanowisk Instytutu Archeologii UG rozpoczyna się od badań starożytnego miasta nad rzeką Wardar z czasów Aleksandra Macedońskiego w Republice Macedonii. Negotino Gradishte, to starożytne miasto założone na wzgórzu, z widokiem na dolinę Wardaru i współczesne miasto Negotino, znane powszechnie z produkcji win. Zainicjowane w 2009 r. badania przyniosły wiele interesujących odkryć. Następny „przystanek” to główny nurt zainteresowań badawczych prelegenta, czyli obrzędowość pogrzebowa na progu chrześcijaństwa w Polsce. Swoje miejsce znajdzie tu stereotyp archeologa omiatającego miotełką szkielety ludzkie każąc się zastanowić nad etyczną stroną tego zajęcia. Kolejnym punktem będzie prezentacja najnowszych badań na terenie Gdańska, równie pasjonujących, czasem zaskakujących, z wyników których układają się nieznane dotąd fragmenty jego dziejów. Przy tej okazji na przypomnienie zasługuje postać zwycięzcy bitwy pod Oliwą, admirała Arenda Dickmanna. Jego pochówek został zlokalizowany na terenie Bazyliki Mariackiej, a zapomniana postać historii Polski doczekała się upamiętnienia w postaci nowej płyty nagrobnej. W nawiązaniu do tytułu wykładu i rocznicowych obchodów bitwy pod Grunwaldem cykl kończy prezentacja badań zamku krzyżackiego z miejscowości Bezławki, koło Reszla. Jest to jeden z najbardziej intrygujących, malowniczo położonych obiektów na terenie państwa krzyżackiego, z którym wiązane są nieraz wręcz fantastyczne legendy. Niestety zapomniany i zaniedbany przez wiele lat popadał w ruinę. Nadzieją są ostatnie prowadzone tam prace archeologiczne i konserwatorskie, które pozwolą może dostrzec jego piękno i wyjątkowość, a tym samym uchronić od zniszczenia.

Badania archeologiczne to także czasy najnowsze. W nawiązaniu do tragedii smoleńskiej możliwe jest przybliżenie specyfiki badań archeologicznych miejsc zbrodni, w tym przypadku jednego z trzech miejsc pochówków polskich oficerów, zamordowanych wiosną 1940 r. w Charkowie.

Wykładowca zasadniczy: Dr Arkadiusz Koperkiewicz, Instytut Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego

Wykładowca wprowadzający: Wacław Kulczykowski, student archeologii Uniwersytetu Gdańskiego

Dr Arkadiusz Koperkiewicz jest pracownikiem naukowym i wykładowcą Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego. Studia magisterskie i doktoranckie odbył na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie wyspecjalizował się m. in. w konserwacji zabytków archeologicznych i archeologii podwodnej. Jego obecne zainteresowania badawcze skupiają się na ponadto na obrzędowości pogrzebowej wczesnego średniowiecza, architekturze zakonu krzyżackiego w Prusach, tzw. antropologii symbolicznej oraz metodyce badań archeologicznych. Dr Koperkiewicz aktywnie uczestniczy i kieruje badaniami wykopaliskowymi (od 1999 roku praca na ponad 30 wykopaliskach). Jest autorem kilkunastu publikacji w specjalistycznych czasopismach naukowych.

Uniwersytet Gdański został powołany 20 marca w 1970 roku. Powstał z połączenia Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie, Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku; później w jego skład weszło także Wyższe Studium Nauczycielskie. Prekursorką Uniwersytetu Gdańskiego była Wyższa Szkoła Handlu Morskiego w Sopocie, która rozpoczęła działalność w 1945 i już w 1947 roku wydała pierwsze dyplomy, gdyż kontynuowali na niej naukę studenci trzeciego roku. Obecnie Uniwersytet Gdański jest największą uczelnią wyższą w regionie pomorskim. Oferuje możliwość kształcenia na prawie 40 kierunkach studiów w zakresie ponad 120 specjalności. Na 10 wydziałach studiuje prawie 33 tysiące studentów, doktorantów oraz słuchaczy studiów podyplomowych, którymi opiekuje się 1700 pracowników naukowych.

21 sierpnia 2010 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Nowa Zelandia - kraina na końcu świata

Wykład poświęcony jest prezentacji odległej Nowej Zelandii. Wykładowca trzykrotnie odwiedzał ten kraj, za każdym razem przemierzając setki, a nawet tysiące kilometrów i zwiedzając najciekawsze miejsca, poznając przyrodę, ludzi, miejscową kulturę i obyczaje. Po krótkim wstępie, zawierającym encyklopedyczne informacje na temat geografii i historii Nowej Zelandii, wykładowca zaprosi uczestników wykładu na wspólne „podróżowanie”, ilustrując tę „podróż” wieloma fotografiami, które najlepiej pokazują wielki urok tego egzotycznego miejsca na Ziemi.

Wykładowca: Doc. dr hab. inż. Lesław Zabuski, Instytut Budownictwa Wodnego PAN, 80-328 Gdańsk, ul. Kościerska 7, tel. 0-58 552 20 11, e-mail: lechu@ibwpan.gda.pl

Doc. Lesław Zabuski jest pracownikiem naukowym w IBW PAN w Gdańsku od ponad 35 lat. Wybitny specjalista w zakresie mechaniki skał. Jego prace badawcze koncentrują się na obszarze Karpat, gdzie zajmuje się zagadnieniami procesów deformacji i stateczności masywu skalnego fliszu karpackiego. Bierze udział w realizacji licznych projektów badawczych krajowych i zagranicznych. Autor ok. 100 artykułów, opublikowanych w czasopismach naukowych oraz współautor 3 książek.

Instytut Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku-Oliwie, który swoją działalność rozpoczął w roku 1953, prowadzi badania naukowe dla celów gospodarki wodnej, budownictwa hydrotechnicznego i inżynierii morskiej w ramach takich dyscyplin naukowych jak: mechanika płynów, geomechanika oraz teoria budowli inżynierskich. Większość dużych obiektów hydrotechnicznych w Polsce (np. zapory w Tresnej, Włocławku, Solinie, Koronowie, Port Północny czy Kanał Piastowski) zaprojektowano przy udziale Instytutu, który prowadził również badania i pomiary zagranicą (Irak, Libia, Senegal, Wietnam, Algieria, Kuba, Maroko, Syria, Jugosławia, Holandia, Nigeria). W Instytucie pracują obecnie 62 osoby, w tym 34 pracowników naukowych. Instytut posiada prawo nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dziedzinie budownictwa. Od 1 grudnia 2002 działa w nim Europejskie Centrum Doskonałości Inżynierii Środowiska i Mechaniki CEM.