2 lipca 2005 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Genetyka bez genów

Dzięki badaniom materiału genetycznego (tzw. genomów) u setek organizmów naukowcy zorientowali się, że kwas DNA odpowiedzialny za kodowanie białka (ten DNA popularnie nazywany genami) stanowi tylko cześć genomu. Pozostałą część stanowi tzw. „niekodujące DNA”, którego rola jest do tej pory ostatecznie niewyjaśniona. Im bardziej zaawansowany ewolucyjnie organizm, tym takiego niekodujacego DNA ma więcej. Uprzednio nazwany "złomem", obecnie stanowi ów DNA wielka zagadkę biologiczną, stopniowo rozszyfrowywaną we współczesnych laboratoriach. Wykładowca postara się przedstawić współczesne poglądy na znaczenie niekodujacego DNA i perspektywy dalszych poszukiwań jego roli biologicznej. Wystarczy powiedzieć, że my, ludzie, nosimy w swoich komórkach ok. 98% tajemniczego DNA, dla którego trudno jest znaleźć a nawet postulować jakieś funkcje.

Wykładowca: Prof. dr hab. Magdalena Fikus

Prof. Magdalena Fikus zajmuje się genetyką i biotechnologią, pracuje w Instytucie Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania UW i w UMCS w Lublinie. Jest Przewodniczącą Komitetu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi wykłady akademickie w różnych typach uczelni wyższych. Wiele uwagi poświęca popularyzacji osiągnięć naukowych - jest współorganizatorką odbywających się od wielu lat Warszawskich Festiwali Nauki, autorką książek popularnonaukowych i rozdziałów w podręcznikach biologii molekularnej.

Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie powstał w roku 1957. Jego profil naukowy ewoluował od klasycznej biochemii i chemii fizycznej do uprawianej obecnie biologii molekularnej. Badania prowadzone w Instytucie mają duże znaczenie dla medycyny (inżynieria genetyczna, badanie genotypów bakterii i innych prostych organizmów). Instytut zatrudnia około 200 pracowników naukowych, prowadzi studia doktoranckie dla absolwentów wydziałów biologii, chemii, fizyki, nauk rolniczych i medycyny oraz liczne prace magisterskie, także studentów spoza Warszawy. Mieści się w nim również obecnie Centrum Doskonałości Biotechnologii Molekularnej, powołane w ramach 5 Programu Ramowego Unii Europejskiej oraz Centrum Polsko-Francuskie Biotechnologii Roślin.

9 lipca 2005 roku, godz. 20⁰⁰

Tytuł: O archeologii w historii....

W trakcie ilustrowanego slajdami wykładu przedstawione zostaną dwa filmy dokumentujące wielkie gdańskie odkrycia archeologiczne. Po wprowadzeniu do tematu wyświetlony zostanie film poświęcony gdańskiemu krzyżowi rybackiemu z X-XI w („Fisher Cross”). Po filmie wykładowca przewiduje krótką dyskusję a następnie prezentacje następnego filmu „!0 wieków Gdańska- wiek Heweliusza”. Wykład zakończy się wspólną dyskusja nad całością przedstawionego materiału.

Wykładowca: Prof. dr hab. Andrzej Zbierski.

Prof. Andrzej Zbierski, wybitny gdański historyk i archeolog, m.in. odkrywca grobu wielkiego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, zajmuje się archeologią Polski, dziejami gospodarki i kultury morskiej oraz historią wczesnego średniowiecza Europy. W latach 1991-2001 dyrektor Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, obecnie na emeryturze, od wielu lat aktywnie działa w Gdańskim Towarzystwie Naukowym.

Gdańskie Towarzystwo Naukowe powstało z inicjatywy polskiej inteligencji w Wolnym Mieście Gdańsku jako Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki i działało prężnie do wybuchu wojny w 1939 r. organizując odczyty, spotkania i wystawy a także prowadziło działalność wydawniczą. Po wojnie reaktywowane 22 lipca 1945 roku., od 1956 roku działa jako Gdańskie Towarzystwo Naukowe. W 1972 r. z okazji 50-lecia działalności Towarzystwo otrzymało do władz Miasta Gdańska siedzibę w Gdańsku przy ul. Grodzkiej 12. XVIII-wieczna odrestaurowana kamieniczka, wpisana do rejestru zabytków, służy członkom Towarzystwa i środowisku naukowemu Pomorza. W ciągu 80 lat działalności Towarzystwo opublikowało: 105 monografii, 61 tomów „Rocznika Gdańskiego”, „Słowik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego”, 15 tomów Pomorskich Monografii Toponomastycznych, 7 tomów Gdańskich Studiów Językoznawczych, 8 tomów Peribalticum, 20 numerów Pomorza Gdańskiego, 11 tytułów z dziedziny geografii Pomorza Nadwiślańskiego, 11 tomów Acta Technica Gedanensia, około 180 tomów materiałów pokonferencyjnych i wiele innych.

16 lipca 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Struktura i właściwości ciekłej wody

Woda, czyli H₂O w stanie ciekłym jest podstawową substancją umożliwiającą istnienie życia takiego jakie znamy. Ponieważ mamy z nią do czynienia codziennie, rzadko uzmysławiamy sobie jej niecodzienne własności. Uwidaczniają się one dopiero wtedy gdy porównujemy własności wody z własnościami innych, chemicznie pokrewnych substancji. Wyjaśnienie obserwowanych anomalii jest możliwe przy założeniu, że ciekła woda posiada określona strukturę. Wynika ona z własności samej cząsteczki wody składającej się z jonu O^2- i dwóch protonów H⁺. Cząsteczka wody jest dipolem elektrycznym a protony mają tendencję do tworzenia słabych wiązań z otaczającymi jonami. Wiązania te nazywamy wiązaniami wodorowymi i choć są słabe to ich ilość w zdecydowany sposób określa własności materiału, także ciekłej wody. W ramach wykładu przedstawione zostaną współczesne poglądy na strukturę ciekłej wody. Jej znajomość wydaje się istotna ponieważ w ostatnim okresie mnożą się pseudonaukowe teorie, na bazie których powstają różne "cudowne" lekarstwa i urządzenia. Spróbujemy poddać krytycznej dyskusji niektóre z takich "wynalazków".

Wykładowca: Dr Maria Augustyniak-Jabłokow, Instytut Fizyki Molekularnej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu.

Dr Maria Augustyniak-Jabłokow, absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, specjalność: fizyka metali – badania rentgenowskie. Od roku 1987 pracuje w Zakładzie Radiospektroskopii Ciała Stałego Instytutu Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu. Prowadzi badania metodą elektronowego rezonansu paramagnetycznego (EPR) w kryształach. Jest autorką ponad 40 publikacji w czasopismach naukowych o międzynarodowym zasięgu.

Instytut Fizyki Molekularnej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu powstał w roku 1975 z połączenia kilku wcześniej istniejących laboratoriów. Obecnie w 13 zakładach zatrudnia około 130 pracowników naukowych, którzy prowadzą badania w zakresie fizyki magnetyzmu, fizyki dielektryków i radiospektroskopii. Jedna z pracowni zajmuje się badaniami w zakresie niskich temperatur. Instytut posiada dużo unikalnej aparatury i prowadzi szeroką współpracę międzynarodową, również w formie Europejskich Centrów Doskonałości.

23 lipca 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Powodzie – od ochrony przeciwpowodziowej do zarządzania powodzią

Powodzie powodują największe straty materialne i społeczne, spośród wszystkich klęsk żywiołowych. Występują one głównie na obszarach dolin rzecznych oraz w strefach przybrzeżnych mórz. Ludzie zamieszkujący te tereny narażeni są duże niebezpieczeństwo. Jednak zamieszkiwanie i praca na tych terenach przynosi wiele korzyści. Istnieje więc kompromis ryzyka i wybór należy do ludzi. W trakcie wykładu przedstawiony zostanie rys historyczny ochrony przeciwpowodziowej z uwzględnieniem wszystkich środków technicznych i nietechnicznych oraz omówione zostanie nowe podejście do spraw powodzi związane z rosnącą liczbą mieszkańców, urbanizacją, coraz intensywniejszym zagospodarowaniem terenu i zmianami klimatycznymi. Ponieważ nie jesteśmy w stanie w pełni zabezpieczyć się przed wszystkimi powodziami i musimy nauczyć się z nimi żyć.

Wykładowca: Prof. Wojciech Majewski

Prof. Wojciech Majewski jest wybitnym specjalistą w dziedzinie gospodarki wodnej. Zajmuje się rzekami i zbiornikami wodnymi, a w szczególności problemami związanymi z występowaniem na nich pokrywy lodowej oraz ochroną przeciwpowodziową. Prof. Majewski jest aktualnie przewodniczącym Komitetu Gospodarki Wodnej Polskiej Akademii Nauk. We współpracy z tym Komitetem od wielu lat organizuje Ogólnopolską Szkołę Hydrauliki – specjalistyczne forum, na którym prezentowane są najnowsze osiągnięcia naukowe w dziedzinie hydrauliki wód śródlądowych. Jest także członkiem Krajowej Rady Gospodarki Wodnej przy Ministerstwie Środowiska. Zajmuje się również działalnością dydaktyczną - w latach 1991-97 pracował na Wydziale Budownictwa Wodnego i Inżynierii Środowiska Politechniki Gdańskiej, a obecnie prowadzi tam wykłady z gospodarki wodnej dla specjalistycznego studium „Environment Protection and Management”.

Instytut Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku-Oliwie, który swoją działalność rozpoczął w roku 1953, prowadzi badania naukowe dla celów gospodarki wodnej, budownictwa hydrotechnicznego i inżynierii morskiej w ramach takich dyscyplin naukowych jak: mechanika płynów, geomechanika oraz teoria budowli inżynierskich. Większość dużych obiektów hydrotechnicznych w Polsce (np. zapory w Tresnej, Włocławku, Solinie, Koronowie, Port Północny czy Kanał Piastowski) zaprojektowano przy udziale Instytutu, który prowadził również badania i pomiary zagranicą (Irak, Libia, Senegal, Wietnam, Algieria, Kuba, Maroko, Syria, Jugosławia, Holandia, Nigeria). W Instytucie pracują obecnie 62 osoby, w tym 34 pracowników naukowych. Instytut posiada prawo nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dziedzinie budownictwa. Od 1 grudnia 2002 działa w nim Europejskie Centrum Doskonałości Inżynierii Środowiska i Mechaniki CEM.

30 lipca 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Użyteczna egzotyka lasów mangrowych południowego Wietnamu

Lasy mangrowe stanowią wielki przyrodniczy skarb południowego Wietnamu i delty Mekongu. Ten szczególny rodzaj roślinności leśnej zdolnej do wegetacji w bardzo słonych wodach oceanu pełni niezwykle ważną rolę w całym ekosystemie brzegowym Wietnamu. Lasy mangrowe to doskonałe inkubatory dla wszelkiego rodzaju ryb i innych organizmów morskich i magazyn drewna dla miejscowej ludności. Lasy tworzą także strefę buforową chroniąc brzegi morskie przed niszczącymi falami oceanicznymi. Wykład poprowadzony będzie przez Prof. S. Massela i doktorantkę wietnamską Panią Vo Luong Hong Phuoc z Uniwersytetu w Ho-Chi-Minh City (Saigon). W jego trakcie opowiemy o znaczeniu lasów mangrowych dla Wietnamu, badaniach nad ich rolą ochronną. Wykład będzie także ilustrowany obrazami z codziennego życia Wietnamu.

Wykładowca: Prof. dr hab. inż. Stanisław Massel

Prof. Stanisław Massel, członek korespondent PAN, wybitny specjalista w zakresie falowania. Absolwent Wydziału Budownictwa Politechniki Gdańskiej, po ukończeniu studiów rozpoczyna pracę w Instytucie Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku, gdzie m. in. pełni funkcję kierownika Zakładu Hydrauliki Morskiej, a następnie dyrektora Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku. W latach 1991-1999 pracuje naukowo w Australian Institute of Marine Science w Townsville. Od 1 stycznia 2003 r. dyrektor Instytutu Oceanologii PAN, obecnie największej placówki oceanologicznej w Polsce. Wykładowca Politechniki Gdańskiej i Uniwersytetu Gdańskiego. Wielokrotnie zapraszany do wygłoszenia wykładów w instytutach naukowych byłego ZSRR, USA, Niemiec, Norwegii i Francji. Członek licznych stowarzyszeń i asocjacji, konsultant naukowy w różnych instytutach naukowych i instytucjach komercyjnych związanych z eksploatacją morza. Autor 10 książek i ponad 150 artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych.

Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie powstał w roku 1983 jako kontynuacja działającej od 1953 roku Morskiej Stacji PAN. Zatrudnia 162 pracowników, w tym 20 profesorów i docentów i 38 doktorów. IO PAN jest siedzibą Komitetu Badań Morza PAN, ma prawa nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nauk o Ziemi w dziedzinie oceanologii, jest właścicielem statku naukowego S/Y „OCEANIA”. W Instytucie mieści się również obecnie Europejskie Centrum Doskonałości Morza Szelfowego CeSSS (Centre of Excellence for Shelf Seas Science).

6 sierpnia 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Wewnętrzny zegar i kalendarz człowieka

Będąc mieszkańcami Ziemi podlegamy nieustannym wpływom jej obrotów wokół własnej osi, wyznaczającym następujące po sobie dni i noce czyli pory doby, oraz jej obiegu wokół Słońca, zapewniającego cykl roczny czyli pory roku. Ich skutkiem jest nie tylko naprzemienne pojawianie się okresów światła i ciemności, ale także nieubłaganie zmieniająca się ich długość, świadcząca o tym, że np. właśnie nadchodzi wiosna – bo dni są coraz dłuższe, lub że kończy się lato wraz z wydłużającymi się nocami. Z doświadczenia wiemy, że przebiegające w naszym organizmie procesy życiowe wykazują różną intensywność zarówno w ciągu doby jak i w poszczególnych porach roku, co sugeruje umiejętność odczytywania przez komórki informacji o warunkach środowiska i odpowiedniego sterowania naszymi wewnętrznymi reakcjami chemicznymi. Najlepiej o tym świadczą zmiany temperatury ciała zdrowego człowieka, która zawsze jest najniższa rano i najwyższa popołudniu. Wskazuje to na istnienie w organizmie licznika czasu czyli zegara, który z zadziwiającą regularnością „zmusza” nas do takiego nastawiania tempa procesów metabolicznych, że różnica ciepłoty ciała w ciągu dnia staje się wymierna. Mamy więc w organizmie zegar, ale musimy też mieć i kalendarz, bowiem z łatwością rozpoznajemy pory doby i do nich dostosowujemy np. swoje zachowanie – najlepszym przykładem jest powszechnie znana chęć do spacerów i wąchania kwiatów na wiosnę a zwiększony apetyt i przybieranie na wadze jesienią. W toku wykładu bliżej poznamy narządy i mechanizmy, spełniające w naszym organizmie te właśnie funkcje.

Wykładowca: Prof. dr hab. Krystyna Skwarło-Sońta, Uniwersytet Warszawski

Prof. Krystyna Skwarło-Sońta jest pracownikiem naukowym Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego i prodziekanem tego wydziału. W Zakładzie Fizjologii Zwierząt Kręgowych Instytutu Zoologii zajmuje się fizjologią porównawczą zwierząt, zwłaszcza neuroimmunologią i regulacją hormonalną. Jest autorką wielu prac naukowych, książek popularnonaukowych i artykułów. Piastuje funkcję wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, jest członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Neuroimmunological Society

Uniwersytet Warszawski powstał w roku 1816 roku z inicjatywy S.K. Potockiego i S. Staszica jako Królewski Uniwersytet Warszawski. W okresie rozbiorów wielokrotnie zamykany w wyniku carskich represji. Od 1915 roku działa jako polska uczelnia, zaś w latach 30-tych otrzymuje imię J. Piłsudskiego. Uniwersytet liczy wówczas 9 wydziałów. W okresie II wojny światowej działa w konspiracji. Obecnie uczelnia ma 18 wydziałów, ok. 5,5 tys. pracowników akademickich i kształci ponad 60 tys. studentów.

13 sierpnia 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Mózg w zdrowiu i w chorobie

Wykładowca: Prof. dr hab. Leszek Kaczmarek, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, Przewodniczący Wydziału II PAN

Prof. LESZEK KACZMAREK jest członkiem Korespondentem Polskiej Akademii Pauk. Profesor w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN im. Nenckiego w Warszawie. Ukończył Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się fizjologią i biologią molekularną mózgu, w szczególności biologicznymi mechanizmami uczenia się i pamięci. Główne zainteresowania naukowe profesora Kaczmarka dotyczą funkcjonowania komórek nerwowych mózgu. Kierując własnym zespołem badawczym dokonał szeregu pionierskich obserwacji a ich wyniki zostały opublikowane w kilkudziesięciu artykułach zamieszczonych w czołowych specjalistycznych czasopismach naukowych. Łącznie w dorobku naukowym Laureata znajdują się ponad 100 publikacji w czasopismach międzynarodowych, 80 rozdziałów w książkach oraz innych publikacji, a także ponad 200 doniesień zjazdowych. Został wybrany w 2000 r. do EMBO (Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej), a od 1999 r. jest wiceprzewodniczącym Regionalnego Komitetu Europy Środkowej i Wschodniej IBRO (Międzynarodowej Organizacji Badań Mózgu). W latach 1995 -1999 był we władzach ISN (Międzynarodowego Towarzystwa Neurochemii). Wykładał i prowadził sesje naukowe m.in. podczas światowych kongresów neurochemii i fizjologii. Profesor Kaczmarek wypromował 12 doktorów. Ma także udział w stworzeniu Studium Medycyny Molekularnej, nowej, ogólnokrajowej formy kształcenia doktorantów. Otrzymuje wiele zaproszeń do wygłoszenia wykładów w Polsce i za granicą. Ponadto jest autorem i współautorem książek szkolnych oraz wielkim popularyzatorem biologii.

Instytut Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie powstał na przełomie lat 1918/1919, wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na bazie laboratoriów Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W trakcie II wojny światowej działalność Instytutu została zawieszona. Natychmiast po zakończeniu wojny Instytut reaktywowano, początkowo w Łodzi, zaś w 1953 roku przeniesiono go do nowej siedziby w Warszawie. Profesor Jan Dembowski, dyrektor Instytutu został pierwszym prezesem Polskiej Akademii Nauk. Instytut jest największą nie-uniwersytecką placówką zajmującą się podstawowymi badaniami biologicznymi w Polsce. Prowadzi szeroką współpracę naukową z instytutami i organizacjami naukowymi na całym świecie. Instytut wypromowuje corocznie około 10 doktorów. Od 1990 roku funkcjonuje w Światowej Sieci Biologii Molekularnej i Komórkowej (MCBN) przy UNESCO.

20 sierpnia 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Problemy ekonomiczne na kartach Biblii

W takcie wykładu zostaną omówione występujące w Biblii, następujące zagadnienia o aspekcie ekonomicznym:

Własność: majątku, rodziny, wielka własność.
Sprzedaż, depozyt, wynajem.
Pożyczka, zastaw, poręka.
Rok szabatowy i jubileuszowy

Wykładowca: Ksiądz Biskup prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga

Jego Ekscelencja Ksiądz Biskup Jan Bernard Szlaga jest profesorem biblistyki W latach 1981-84 pełnił funkcję dziekana Wydziału Teologii w KUL , zaś w latach 1984-88 sprawował obowiązki prorektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Był wykładowcą Wyższego Seminarium Duchownym w Lublinie. Obecnie jest profesorem Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie oraz Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie od 1991 r. jest profesorem zwyczajnym na Wydziale Filologiczno-Historycznym. Od 1988 roku sprawował funkcję Biskupa Pomocniczego ówczesnej Diecezji Chełmińskiej, zaś od 1992 r. jest Biskupem Pelplińskim. Od 1996 roku pełni również funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski, jest członkiem Rady do spraw Ekumenizmu oraz członkiem Dialogu pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski, a Polską Radą Ekumeniczną. Jest autorem ponad 350 publikacji, książek, zbiorowych prac książkowych, recenzji, wywiadów, artykułów, felietonów, opracowań encyklopedycznych.

27 sierpnia 2005, godz. 20⁰⁰

Tytuł: Gdzie jest miejsce dla przyrody we współczesnym świecie

Wykładowca: Prof. Jan Marcin Węsławski, Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie.

Prof. Węsławski spędził ponad 50 miesięcy w ekspedycjach polarnych na Grenlandię, Spitsbergen, do Arktyki Kanadyjskiej i Ziemi Franciszka Józefa. Jest specjalistą od ekologii wód przybrzeżnych, sieci troficznych i bioróżnorodności.

Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie powstał w roku 1983 jako kontynuacja działającej od 1953 roku Morskiej Stacji PAN. Zatrudnia 162 pracowników, w tym 20 profesorów i docentów i 38 doktorów. IOPAN jest siedzibą Komitetu Badań Morza PAN, ma prawa nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nauk o Ziemi w dziedzinie oceanologii, jest właścicielem statku naukowego S/Y „OCEANIA”. W Instytucie mieści się również obecnie Europejskie Centrum Doskonałości Morza Szelfowego CeSSS (Centre of Excellence for Shelf Seas Science).